Η εμμηνόπαυση είναι η στιγμή στη ζωή μιας γυναίκας, που οι ωοθήκες σταματούν να παράγουν ωάρια (σταματά η ωορρηξία) και η έμμηνος ρύση τελειώνει. Μετά την εμμηνόπαυση, μια γυναίκα δεν μπορεί πλέον να μείνει έγκυος. Αυτό συμβαίνει συνήθως μεταξύ της ηλικίας 45 και 55 ετών.
Η εμμηνόπαυση δεν συμβαίνει απότομα. Οι περισσότερες γυναίκες βιώνουν μεταβολές στην έμμηνο ρύση για πολλά χρόνια πριν αυτή σταματήσει εντελώς. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, πολλές γυναίκες επίσης, αρχίζουν να έχουν κάποια από τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης. Αιτία είναι η μείωση των επιπέδων των οιστρογόνων στο σώμα. Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν εξάψεις, νυχτερινές εφιδρώσεις, αλλαγές στη διάθεση, προβλήματα ύπνου και κολπική ξηρότητα. Μια γυναίκα έχει μπει στην εμμηνόπαυση όταν δεν έχει περίοδο για ένα χρόνο και είναι πάνω από 40 ετών. Η μέση ηλικία που σταματά να έχει περίοδο μια γυναίκα είναι τα 51 χρόνια.
Κατά τη διάρκεια της μετάβασης στην εμμηνόπαυση η παραγωγή οιστρογόνων από τις ωοθήκες μειώνεται κατά περισσότερο από 90%. Η μείωση αυτή είναι που οδηγεί στα τυπικά συμπτώματα, όπως είναι οι εξάψεις και η κολπική ξηρότητα. Έρευνες δείχνουν ότι η κλιμακτήριος συνδέεται με αύξηση του άγχους και της κατάθλιψης σε ορισμένες γυναίκες. Υπάρχουν διαθέσιμες θεραπείες για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης, όπως είναι η ορμονική θεραπεία υποκατάστασης (ΟΘΥ), που περιλαμβάνει κυρίως τα οιστρογόνα). Εδώ θα εξηγήσουμε πώς δουλεύουν τα οιστρογόνα και ασχοληθούμε με τους κινδύνους και τα οφέλη της ορμονικής θεραπείας υποκατάστασης.
Τι είναι η ορμονική θεραπεία εμμηνόπαυσης
Η Ορμονική Θεραπεία Υποκατάστασης (ΟΘΥ) είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις δύο ορμόνες, οιστρογόνα και προγεστερόνη, που δίνονται για την ανακούφιση των ενοχλητικών συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης. Τα οιστρογόνα ανακουφίζουν τα συμπτώματα. Οι γυναίκες που έχουν μήτρα πρέπει επίσης να λαμβάνουν προγεστερόνη για την πρόληψη του καρκίνου της μήτρας. Αυτό συμβαίνει επειδή αν χορηγηθούν μόνο οιστρογόνα μπορεί να προκαλέσουν υπερπλασία του ενδομητρίου (του ιστού που επενδύει το εσωτερικό της μήτρας) οδηγώντας ενδεχομένως σε καρκίνο της μήτρας.
Οι γυναίκες που έχουν υποβληθεί σε υστερεκτομή δεν μπορούν να αναπτύξουν καρκίνο της μήτρας. Σε αυτές τις γυναίκες χορηγούνται μόνο οιστρογόνα.
Οι τύποι των οιστρογόνων
Τα οιστρογόνα είναι διαθέσιμα σε πολλές διαφορετικές μορφές. Υπάρχουν σε μορφή χαπιού, αυτοκόλλητου στο δέρμα, σε μορφή τζελ, κρέμας ή σπρέι. Η σύσταση είναι να ξεκινά η θεραπεία με μια χαμηλή δόση. Εάν η χαμηλότερη δόση δεν βελτιώνει τα συμπτώματά σας, ο γιατρός μπορεί να συστήσει μια υψηλότερη δόση.
Αυτοκόλλητο (επίθεμα) οιστρογόνων. Πολλοί γιατροί προτιμούν πλέον τα αυτοκόλλητα με οιστραδιόλη αντί για τα χάπια για τη θεραπεία των γυναικών, επειδή σχετίζεται με χαμηλότερο κίνδυνο φλεβικής θρόμβωσης (Dermestril). Υπάρχει επίσης συνδυασμός οιστρογόνου και προγεστερόνης σε αυτοκόλλητο (Estali SequiDot). Αυτά πρέπει να αντικαθίστανται δύο φορές την εβδομάδα. Τα επιθέματα οιστρογόνων λειτουργούν τόσο καλά όσο τα χάπια οιστρογόνων για την αύξηση της πυκνότητας των οστών και τη θεραπεία των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης.
Χάπι οιστρογόνων. Υπάρχουν αρκετοί τύποι και χάπια οιστρογόνων. Στην Ελλάδα κυκλοφορούν συνδυασμένα χάπια που περιλαμβάνουν και οιστρογόνα και προγεστερόνη (Cyclacur, Divina). Όλοι οι τύποι των οιστρογόνων μπορεί να βοηθήσουν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης.
Αντισυλληπτικά με χαμηλή δόση ορμονών. Αντισυλληπτικά χάπια με πολύ χαμηλή δόση ορμονών είναι μια καλή επιλογή για τις γυναίκες στα 40 τους (Qlaira). Αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τις ενοχλητικές εξάψεις, την ακανόνιστη αιμορραγία, και παρέχουν ταυτόχρονα αποτελεσματική αντισύλληψη. Τα αντισυλληπτικά χάπια δεν συνιστώνται στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση, γιατί η δόση των οιστρογόνων είναι υψηλότερη από ό, τι χρειάζεται για να ανακουφιστούν από τις εξάψεις.
Κολπικά οιστρογόνα. – Σε γυναίκες με κολπική ξηρότητα που δεν έχουν εξάψεις, μπορεί να χορηγηθούν πολύ χαμηλές δόσεις οιστρογόνων κολπικά. Η δόση είναι πολύ χαμηλή για να μπουν οιστρογόνα στην κυκλοφορία του αίματος για την αντιμετώπιση των εξάψεων. Κολπικά οιστρογόνα κυκλοφορούν σε μορφή κρέμας (Blissel) ή κολπικά δισκία (Vagifem). Συνήθως δεν απαιτούν τη συγχορήγηση προγεστερόνης. Το Κολπικό οιστρογόνο που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της ξηρότητας συζητείται σε ξεχωριστό άρθρο. (Δείτε το φυλλάδιο «Ατροφική Κολπίτιδα»).
Οι τύποι προγεστερόνης
Οι μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες με μήτρα που λαμβάνουν θεραπεία με οιστρογόνα μόνο έχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης υπερπλασίας και καρκίνου της μήτρας. Η χορήγηση προγεστερόνης ελαχιστοποιεί αυτόν τον κίνδυνο.
Χάπι προγεστερόνης. Χάπια που χορηγούνται συχνά είναι το Primolut-Nor, το Duphaston και το Progevera ή Provera. Κάποιοι προτιμούν τη φυσική προγεστερόνη (Utrogestan ή Gynalven). Η φυσική προγεστερόνη δεν έχει καμία αρνητική επίδραση στα λιπίδια και είναι μια καλή επιλογή για τις γυναίκες με υψηλά επίπεδα χοληστερόλης. Όπως αναφέρεται πιο πάνω στην Ελλάδα κυκλοφορούν συνδυασμένα χάπια που περιλαμβάνουν και οιστρογόνα και προγεστερόνη (Cyclacur, Divina).
Η ενδομήτρια συσκευή προγεστερόνης MIRENA. Πρόκειται για ένα αντισυλληπτικό σπείραμα (σπιράλ) που εμπεριέχει προγεστερόνη. Απελευθερώνει προγεστερόνη μέσα στην κοιλότητας της μήτρας και χρησιμοποιείται για αντισύλληψη. Έχει επίσης χρησιμοποιηθεί σε γυναίκες στην εμμηνόπαυση που λαμβάνουν οιστρογόνα για να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου της μήτρας (Δείτε το φυλλάδιο «Η Αντισυλληπτική Συσκευή MIRENA»).
“Φυσικά” ή “βιο-συνθετικά” προϊόντα
Πολλές γυναίκες στρέφονται προς «φυσική» ή «βιολογική» ορμονοθεραπεία ως εναλλακτική λύση στα συμβατικές ορμόνες για θεραπεία των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης. Τα λεγόμενα «φυτο-οιστρογόνα» χρησιμοποιούν φυσικά προϊόντα. Η ποιότητα των προϊόντων αυτών δεν ρυθμίζεται πάντα. Η δόση των ορμονών μπορεί να ποικίλει από παρτίδα σε παρτίδα. Συμφωνούμε με ομάδες εμπειρογνωμόνων που συστήνουν στις γυναίκες να μην υιοθετούν αυτή την προσέγγιση, επειδή τα προϊόντα της ορμόνης δεν έχουν επαρκή έλεγχο της ποιότητας και αποτελεσματικότητας.
Οι ορμόνες συνηθέστερα περιλαμβάνονται στα βιοσυνθετικά προϊόντα είναι οιστραδιόλη, οιστρόνη, οιστριόλη, προγεστερόνη, τεστοστερόνη, και δεϋδροεπιανδροστερόνη (DHEA). Οι υποστηρικτές αυτής της προσέγγισης υποστηρίζουν ότι τα φυτο-οιστρογόνα είναι ασφαλέστερα και έχουν λιγότερες παρενέργειες από εμπορικά διαθέσιμα παρασκευάσματα. Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία επιστημονική απόδειξη ότι αυτό είναι αλήθεια.
Οι κίνδυνοι και τα οφέλη της ορμονικής θεραπείας υποκατάστασης
Mία μεγάλη μελέτη (WHI, Women’s Health Initiative) πριν από αρκετά χρόνια σχεδιάστηκε για να διαπιστώσει αν η ορμονική θεραπεία μειώνει τον κίνδυνο καρδιακών προσβολών στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση. Η μελέτη διαπίστωσε ότι η λήψη χαπιών οιστρογόνων-προγεστερόνης αντίθετα αυξάνει τον κίνδυνο καρδιακών προσβολών, καρκίνου του μαστού, φλεβικής θρόμβωσης και εγκεφαλικών επεισοδίων στις ηλικιωμένες γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση. Στις γυναίκες που λάμβαναν μόνο οιστρογόνο τα αποτελέσματα ήταν διαφορετικά. Υπήρχε μια μικρή αύξηση του κινδύνου για εγκεφαλικό επεισόδιο και θρόμβωσης αλλά δεν υπήρχε αυξημένος κίνδυνο καρδιακών προσβολών ή καρκίνου του μαστού.
Έμφραγμα. Ο κίνδυνος καρδιακής προσβολής σχετίζεται με τη χρήση της ορμονικής θεραπείας αλλά φαίνεται να εξαρτάται από την ηλικία. Αυξημένος κίνδυνος καρδιακών προσβολών υπάρχει σε γυναίκες που είναι στην εμμηνόπαυση περισσότερο από 10 χρόνια όταν ξεκινούν ορμονική θεραπεία ή που είναι ηλικίας πάνω των 60 ετών. Σε άλλες μελέτες αναφέρεται ότι η ορμονική θεραπεία δεν αυξάνει τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής σε νεότερες γυναίκες. Κάποιοι θεωρούν ότι μπορεί ακόμη και να μειώνουν ελαφρώς τον κίνδυνο.
Καρκίνος του μαστού. Υπάρχει μικρή αύξηση του κινδύνου για καρκίνο του μαστού σε γυναίκες που έλαβαν θεραπεία με χάπια οιστρογόνου-προγεστερόνης, αλλά όχι σε γυναίκες που έλαβαν χάπια μόνο με οιστρογόνο. Πιστεύουμε ότι χρειάζονται περίπου 10 χρόνια αγωγής με χάπια μόνο οιστρογόνων για να αυξηθεί ο κίνδυνος, αλλά μόνο πέντε έως έξι χρόνια όταν τα χάπια έχουν και τις δύο ορμόνες. Αν συνεχίζετε να παίρνετε οιστρογόνα ο κίνδυνος θα συνεχίσει να ανεβαίνει κι άλλο.
Οστεοπόρωση και κατάγματα. Ο κίνδυνος κατάγματος στο ισχίο ή την σπονδυλική στήλη εξαιτίας της οστεοπόρωσης είναι μικρότερη στις γυναίκες που λαμβάνουν ορμονική θεραπεία. Ωστόσο, δεν συνιστάται για την πρόληψη ή την θεραπεία της οστεοπόρωσης καθώς υπάρχουν αποτελεσματικά φάρμακα (τα διφωσφονικά) που έχουν λιγότερους κινδύνους.
Άνοια. Σε γυναίκες που πήραν χάπια οιστρογόνου-προγεστερόνης ή μόνο οιστρογόνου, δεν υπήρξε σημαντική βελτίωση στη μνήμη ή τη διαδικασία της σκέψης. Υπήρχε όμως μια αύξηση του κινδύνου ανάπτυξης άνοιας. Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι η θεραπεία με οιστρογόνα μπορεί να είναι χρήσιμη για την πρόληψη της άνοιας μόνο εάν λαμβάνετε στα πρώτα χρόνια μετά την εμμηνόπαυση.
Κατάθλιψη. Μερικές γυναίκες αναπτύσσουν κατάθλιψη για πρώτη φορά κατά φάση της κλιμακτηρίου. Κάποιες μελέτες δείχνουν ότι η θεραπεία με οιστρογόνα βοηθά στη βελτίωση της διάθεσης και την μείωση της κατάθλιψης. Ωστόσο, ορισμένες γυναίκες πρέπει να αντιμετωπίζονται τόσο με τα οιστρογόνα όσο και με ένα αντικαταθλιπτικό για να αισθάνονται καλύτερα.
Προβλήματα ύπνου. Πολλές περιεμμηνοπαυσιακές και μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες έχουν προβλήματα ύπνου. Μερικές φορές αυτό συμβαίνει επειδή έχουν εξάψεις τη νύχτα που διαταράσσουν τον ύπνο (νυχτερινές εφιδρώσεις). Ωστόσο, οι γυναίκες μπορούν να έχουν προβλήματα στον ύπνο ακόμη και αν δεν έχουν εξάψεις. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε διαταραχές όπως το σύνδρομο των ανήσυχων ποδιών και η άπνοια του ύπνου. Η θεραπεία με οιστρογόνα είναι πολύ αποτελεσματική για τη βελτίωση του ύπνου σε γυναίκες με νυχτερινές εφιδρώσεις.
Ποιες είναι οι ενδείξεις για να πάρει κάποιος ορμονική θεραπεία
Ο πιο συνηθισμένος λόγος για τη λήψη ορμονικής θεραπείας είναι η αντιμετώπιση των ενοχλητικών συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης όπως εξάψεις, οι νυχτερινοί ιδρώτες ή η κολπική ξηρότητα. Θεωρείται ασφαλής για την υγεία των γυναικών που έχουν αυτά τα συμπτώματα. Αν αποφασίσετε να πάρετε τις ορμόνες, θα πρέπει να τις πάρετε για το μικρότερο δυνατό χρονικό διάστημα. Η βραχυπρόθεσμη χρήση (λιγότερο από πέντε έτη) δεν φαίνεται να αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού.
Όταν παίρνουμε ορμονική θεραπεία μειώνουμε σταδιακά τη δόση για να τη σταματήσουμε. Εάν χρησιμοποιείτε αυτοκόλλητο θα σας δοθεί ένα με χαμηλότερη δόση. Εάν παίρνετε χάπια, ένας τρόπος για να γίνει αυτό είναι να παραλείψετε ένα χάπι την εβδομάδα στην αρχή, και στην συνέχεια να μειώνετε σταδιακά τον αριθμό των χαπιών ανά εβδομάδα μέχρι να σταματήσετε εντελώς. Εάν τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης επανέλθουν χρησιμοποιείστε τη χαμηλότερη δόση των ορμονών. Μπορείτε να δοκιμάσετε και εναλλακτικές λύσεις αντί για ορμονοθεραπεία.
Πότε πρέπει να αποφεύγουμε τις ορμόνες
Ορμονική θεραπεία δεν συνιστάται για τις γυναίκες με τα ακόλουθα:
- Τωρινό ή προηγούμενο ιστορικό καρκίνου του μαστού.
- Στεφανιαία νόσος.
- Προηγούμενη θρόμβωση, καρδιακή προσβολή, ή εγκεφαλικό επεισόδιο.
- Γυναίκες με υψηλό κίνδυνο να εμφανίσουν τα παραπάνω.
Οι γυναίκες με καρκίνο του μαστού
Οι γυναίκες με καρκίνο του μαστού συχνά βιώνουν πρόωρη εμμηνόπαυση λόγω των θεραπειών για τον καρκίνο. Σε αυτές τις γυναίκες η ορμονική θεραπεία δεν συνιστάται. Οι ορμόνες πιθανόν να αυξήσουν την πιθανότητα επανεμφάνισης του καρκίνου. Εναλλακτικές λύσεις είναι διαθέσιμες και είναι συχνά αποτελεσματικές για την ανακούφιση των ενοχλητικών συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης
