Πρόληψη για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας.

Ο προληπτικός έλεγχος για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας έχει σαν στόχο να εντοπίσει αλλαγές στα κύτταρα του τραχήλου που μπορεί να οδηγήσουν σε καρκίνο. Ο τράχηλος βρίσκεται ψηλά στον κόλπο και αποτελεί το κατώτερο τμήμα της μήτρας. Ο προληπτικός έλεγχος γίνεται με:

το τεστ Παπανικολάου και
το HPV τεστ ορισμένες φορές

Το χρονικό διάστημα που χρειάζεται για να εξελιχθούν οι σοβαρές αλλοιώσεις των κυττάρων του τραχήλου, καρκίνος είναι 3–7 χρόνια. Ο προληπτικός έλεγχος μπορεί να εντοπίσει τις αλλοιώσεις στην μορφολογία των κυττάρων πριν γίνουν καρκίνος.

Αν οι αλλοιώσεις είναι χαμηλού βαθμού (low-grade) ο έλεγχος γίνεται πιο τακτικός μέχρι να υποχωρήσουν.
Αν οι αλλοιώσεις είναι υψηλού βαθμού (high-grade) χρειάζεται να ακολουθήσει θεραπεία και αφαίρεση των παθολογικών κυττάρων.

Παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας

Ο πιο σημαντικός παράγοντας για την ανάπτυξη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας είναι η λοίμωξη από κάποιους τύπους του HPV (ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων). Υπάρχουν περισσότεροι από 100 τύποι του ιού, οι πιο πολλοί από τους οποίους δεν προκαλούν καρκίνο. Τουλάχιστο το 80% των γυναικών θα έρθουν σε επαφή με έναν ή περισσότερους τύπους ιού HPV στην διάρκεια της ζωής τους. Τις περισσότερες φορές το αμυντικό σύστημα του οργανισμού θα απαλλαγεί από τον ιό πριν προλάβει να δημιουργήσει οποιοδήποτε πρόβλημα.

Οι τύποι του HPV διακρίνονται σε δύο κατηγορίες ανάλογα με την δυνατότητα που έχουν να προκαλέσουν καρκίνο στον τράχηλο της μήτρας:

Χαμηλού κινδύνου τύποι, όπως οι HPV 6 και 11 που προκαλούν γεννητικά κονδυλώματα αλλά πολύ σπάνια καρκίνο.
Υψηλού κινδύνου τύποι, όπως οι HPV 16 και 18 που είναι αυτοί που προκαλούν καρκίνο σε κάποιες περιπτώσεις.

Ο HPV μεταδίδεται με άμεση δερματική επαφή που αφορά την γεννητική περιοχή (κολπική, στοματική ή πρωκτική σεξουαλική επαφή) όπως και με επαφή των χεριών με το δέρμα των γεννητικών οργάνων. Είναι αδύνατο κάποιος να μολυνθεί από την επαφή με αντικείμενα όπως π.χ. κάθισμα τουαλέτας ή πετσέτες. Οι περισσότεροι που μολύνονται με τον HPV δεν παρουσιάζουν κάποια σημάδια ή συμπτώματα. Συνήθως η λοίμωξη από τον ιό είναι παροδική και υποχωρεί χωρίς παρέμβαση (χάρη στη φυσική άμυνα του οργανισμού) μέσα σε ένα χρονικό διάστημα δύο ετών. Όταν ο ιός επιμένει (στο 10-20% των περιπτώσεων), υπάρχει πιθανότητα να αναπτυχθούν προ-καρκινικές αλλοιώσεις ή καρκίνος στον τράχηλο της μήτρας. Ευτυχώς όμως χρειάζεται να περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα (χρόνια) για να προκαλέσει καρκίνο ο HPV.

Άλλοι παράγοντες που πρέπει να έχουμε υπόψη:

Αριθμός σεξουαλικών συντρόφων. Εφόσον ο HPV μεταδίδεται με την σεξουαλική επαφή, η ύπαρξη πολλών σεξουαλικών συντρόφων αυξάνει τον κίνδυνο μόλυνσης και άρα τον κίνδυνο καρκίνου.
Τα προφυλακτικά δεν παρέχουν πλήρη προστασία καθώς ο ιός μπορεί να βρίσκεται στο δέρμα της γεννητικής περιοχής που δεν καλύπτεται από το προφυλακτικό. Η χρήση τους όμως είναι απαραίτητη επειδή μειώνουν την πιθανότητα μετάδοσης του ιού και είναι αποτελεσματικά για την προστασία από άλλα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα.
Το κάπνισμα είναι ένας επίσης σημαντικός παράγοντας κινδύνου καθώς αυξάνει τις πιθανότητες για ανάπτυξη κακοήθειας 4 φορές!
Γυναίκες που παίρνουν φάρμακα που καταστέλλουν το ανοσοποιητικό σύστημα είναι πιο ευάλωτες στην ανάπτυξη προ-καρκινικών αλλοιώσεων και καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας.

Όσον αφορά την πρόληψη υπάρχουν οι εξής δυνατότητες:

Υπάρχει διαθέσιμο εμβόλιο. Το Gardasil 9 είναι εμβόλιο που χορηγείται σε άνδρες και γυναίκες από την ηλικία των 9 ετών και πάνω για προστασία από νοσήματα τα οποία προκαλούνται από εννέα τύπους του ιού HPV (τύποι 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 και 58). Συστήνεται να γίνεται μέχρι την ηλικία των 26 ετών.

Η διακοπή του καπνίσματος αποτελεί σημαντικό μέτρο πρόληψης καθώς συνοδεύεται από ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος.

Προληπτικός έλεγχος για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας

Υπάρχουν δύο βασικά τεστ για τον προληπτικό έλεγχο του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Το τεστ Παπανικολάου και το HPV τεστ.

Το τεστ Παπανικολάου. Με την εξέταση αυτή ελέγχουμε στο μικροσκόπιο κύτταρα του τραχήλου της μήτρας. Το τεστ γίνεται στα πλαίσια μίας γυναικολογικής εξέτασης. Τα κύτταρα συλλέγονται από τον τράχηλο της μήτρας, με τη βοήθεια μιας μικρής ξύλινης σπάτουλας και μίας μικρής βούρτσας. Μετά είτε απλώνονται σε μια μικρή γυάλινη επιφάνεια (παραδοσιακό τεστ Παπανικολάου) είτε διαλύονται σε ένα υγρό (κυτταρολογία υγρής φάσης). Μελέτες που έχουν συγκρίνει το παραδοσιακό τεστ Παπανικολάου με την κυτταρολογία υγρής φάσης δεν έχουν βρει διαφορά στην αποτελεσματικότητα και την αξιοπιστία. Καμία τεχνική δεν φαίνεται να υπερτερεί έναντι της άλλης.
Το HPV τεστ. Το HPV τεστ μπορεί να γίνει ταυτόχρονα με το τεστ Παπανικολάου ή σαν ξεχωριστό τεστ. Και αυτό γίνεται στα πλαίσια μιας γυναικολογικής εξέτασης, χρησιμοποιώντας μια μικρή βούρτσα για την συλλογή του δείγματος από τον τράχηλο της μήτρας. Με το HPV τεστ δεν ελέγχουμε για την ύπαρξη όλων των διαφορετικών ειδών του ιού. Εστιάζουμε στους λεγόμενους υψηλού κινδύνου τύπους (high risk HPV) που είναι πιο πιθανό να δημιουργήσουν προ-καρκινικές αλλοιώσεις ή καρκίνο στον τράχηλο της μήτρας. Πρόκειται για περίπου 14-15 τύπους HPV.

Ποιος πρέπει να ελέγχεται;

Νεότερες γυναίκες. Στις ΗΠΑ οι οδηγίες είναι ο έλεγχος να ξεκινά μετά την ηλικία των 21 ετών και ένα τουλάχιστον έτος μετά την έναρξη των σεξουαλικών επαφών. Ο καρκίνος του τραχήλου είναι εξαιρετικά σπάνιος πριν την ηλικία των 21 ετών. Ο έλεγχος των κοριτσιών πριν από αυτήν την ηλικία παρόλο που έχουν σεξουαλικές επαφές δεν ενδείκνυται. Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος «ψευδώς θετικών» αποτελεσμάτων, καθώς ένας μεγάλος αριθμός HPV λοιμώξεων σε νέα κορίτσια είναι παροδικές και υποχωρούν αυτόματα. Θεραπευτικές ενέργειες που μπορεί να γίνουν σε αυτή την ηλικία για την αντιμετώπιση της λοίμωξης ίσως να επηρεάσουν την μελλοντική γονιμότητα.

Ακόμα και εάν έχετε κάνει το εμβόλιο για τον HPV χρειάζεται να ελέγχεστε για τον καρκίνο του τραχήλου καθώς αυτό δεν καλύπτει για μόλυνση από όλους τους τύπους HPV.

Μεγαλύτερες γυναίκες. Οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι ο έλεγχος μπορεί να σταματήσει μετά την ηλικία των 65 εάν ισχύουν οι παρακάτω προϋποθέσεις.

Έκαναν τακτικά τεστ μέχρι την ηλικία των 65.
Είχαν φυσιολογικά αποτελέσματα στα τελευταία 3 τεστ στη σειρά.
Δεν είχαν παθολογικό αποτέλεσμα σε τεστ Παπανικολάου τα τελευταία 10 χρόνια.

Μετά από υστερεκτομή. Οι γυναίκες που έχουν υποβληθεί σε ολική υστερεκτομή και έχει αφαιρεθεί η μήτρα και ο τράχηλος της μήτρας με χειρουργική επέμβαση, δεν χρειάζεται να υποβάλλονται σε τεστ Παπανικολάου. Εξαίρεση υπάρχει:

Όταν στη διάρκεια της επέμβασης δεν έχει αφαιρεθεί ο τράχηλος της μήτρας παρά μόνο το σώμα της μήτρας (υφολική υστερεκτομή).
Όταν η υστερεκτομή γίνεται εξαιτίας παρουσίας προ-καρκινικών αλλοιώσεων ή καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας.

Ποια πρέπει να είναι η συχνότητα του ελέγχου;

Στο παρελθόν η σύσταση που επικρατούσε είναι να γίνεται προληπτικός έλεγχος για τον καρκίνο τραχήλου της μήτρας με τεστ Παπανικολάου κάθε χρόνο. Νεότερα δεδομένα, εξετάσεις και γνώσεις έχουν αλλάξει αυτήν την πεποίθηση. Ο χρόνος διαφορετικός σε κάθε γυναίκα και κάθε περίπτωση και εξαρτάται από διάφορους παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Αυτοί οι παράγοντες είναι:

Το αποτέλεσμα του τεστ Παπανικολάου.
Το αποτέλεσμα του HPV τεστ, αν έχει γίνει.
Τα παλαιότερα αποτελέσματα των παραπάνω εξετάσεων.
Την ηλικία της γυναίκας.
Το προηγούμενο ιστορικό λοίμωξης από HPV.
Το προηγούμενο ιατρικό ιστορικό της (π.χ. λήψη ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων).

Ανάλογα λοιπόν με τις συνθήκες, το διάστημα που μπορεί να μεσολαβεί μέχρι τον επόμενο προληπτικό έλεγχο μπορεί να είναι από 6 μήνες (εάν υπάρχει πρόβλημα) μέχρι και 3 έτη (αν τα αποτελέσματα του τεστ Παπανικολάου και του HPV τεστ δεν δείξουν και τα δύο κανένα πρόβλημα).

Προετοιμασία για τον προληπτικό έλεγχο

Το τεστ Παπανικολάου και το HPV τεστ μπορούν να γίνουν σε οποιαδήποτε φάση του κύκλου χωρίς να χρειάζεται ιδιαίτερη προετοιμασία. Εξαίρεση φυσικά υπάρχει για τις ημέρες της περιόδου. Δεν υπάρχει κάποια χρονική στιγμή μέσα στον κύκλο που είναι ιδανικότερο να γίνει η εξέταση.

Τα αποτελέσματα του ελέγχου

Τεστ Παπανικολάου. Εάν ο έλεγχος έγινε με τεστ Παπανικολάου τα αποτελέσματα θα είναι διαθέσιμα μέσα σε λίγες ημέρες. Στα αποτελέσματα μπορεί να υπάρχουν οι εξής αναφορές:

Αρνητικά. Όταν στο τεστ Παπανικολάου δεν υπάρχουν αλλοιωμένα, προ-καρκινικά ή καρκινικά κύτταρα. Θα υπάρχει η αναφορά «Αρνητικό για ενδοεπιθηλιακή αλλοίωση ή κακοήθεια υλικό».
Παθολογικά αποτελέσματα. Τα κύτταρα του τραχήλου μπορεί να μην έχουν φυσιολογική μορφολογία για πολλούς λόγους. Η αιτία ίσως είναι κάποια φλεγμονή του τραχήλου ή να υπάρχουν προ-καρκινικές αλλοιώσεις των κυττάρων.

HPV-DNA τεστ. Τα αποτελέσματα εδώ ίσως είναι διαθέσιμα αργότερα (1-2 εβδομάδες). Στα αποτελέσματα μπορεί να υπάρχουν οι εξής αναφορές:

Αρνητικά. Δεν ανιχνεύονται υψηλού κινδύνου στελέχη του ιού.
Θετικά. Ανιχνεύονται υψηλού κινδύνου στελέχη του ιού.

Εάν τα αποτελέσματα του προληπτικού ελέγχου (τεστ Παπανικολάου ή HPV-DNA τεστ) είναι παθολογικά ίσως είναι απαραίτητο να κάνετε κάποιες επιπλέον εξετάσεις.

Στο ιατρείο μας

Στον προληπτικό έλεγχο για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας:

Εφαρμόζουμε όπου υπάρχει ένδειξη και είναι εφικτό την ταυτόχρονη εξέταση με τεστ Παπανικολάου και HPV τεστ.
Χρησιμοποιούμε high risk HPV τεστ (Cobas®) σύμφωνα με τις οδηγίες επιστημονικών εταιρειών (www.asccp.org).
Όταν υπάρχει ένδειξη διενεργούμε κολποσκόπηση.

Η διαχείριση της κάθε περίπτωσης είναι ξεχωριστή και εξαρτάται από τα αποτελέσματα των εξετάσεων και τις ιδιαιτερότητες της κάθε γυναίκας. Ο καθορισμός για το εάν χρειάζονται περαιτέρω παρεμβάσεις καθώς και ο προσδιορισμός του χρόνου επανεξέτασης σε κάθε περίπτωση γίνεται με βάση: